Η τελεολογία (από τη λέξη τέλος ως τέρμα ή σκοπό) αναφέρεται στη μελέτη και την εξήγηση των πραγμάτων , διαδικασιών, και φαινομένων συναρτήσει του σκοπού τους. Η ιδέα μίας ύπαρξης που διέπεται από κάποιο σκοπό έχει της ρίζες της στην αριστοτέλεια ανάλυση, σαν η τέταρτη και τελική αιτία για την οποία υπάρχει ένα πράγμα.
Το ερώτημα του έσχατου σκοπού, ή του τέλους, είναι μεγάλης σημασίας για την φιλοσοφία και την θεολογία-θρησκεία καθώς η κατανόηση μίας οποιαδήποτε προόδου ή ακολουθίας προσδοκά την προϋπόθεση ενός καλύτερου τέλους. Με αυτό τον τρόπο γίνεται κατανοητό πως η τελεολογία ενός φιλοσόφου και η σύλληψη του σκοπού του κόσμου είναι σημαντικά συσχετισμένη με τις προθέσεις και τους στόχους του ίδιου.
Ο George Hegel είχε σημαντική επίδραση στο πως διαμορφώθηκε η δυτική σκέψη όσον αφορά έναν οικουμενικό σκοπό ή μία τελεολογία, με τα γραπτά του σχετικά με το WeltGeist δηλαδή το παγκόσμιο πνεύμα, που διαλεκτικά μεταφέρει την ανθρώπινη ιστορία προς κάποια καταληκτική τελειότητα. (Το αν αυτή είναι η αταξική κοινωνία του Marx ή η παγκόσμια φιλελεύθερη δημοκρατία του Kojeve ή κάτι άλλο είναι θέμα φιλοσοφικών διαμαχών – πάντως θα ήταν ενδιαφέρον απέναντι σε αυτό το κέρμα με δύο όψεις να προσεγγίσουμε και τις προτάσεις για το «το κάτι άλλο» κάποια στιγμή). � �ι θρησκευτικές διδαχές επίσης γενικά εμπλέκουν την ιδέα κάποιου τελικού σκοπού για την ανθρωπότητα, για τον οποίο αυτή δημιουργήθηκε και προσανατολίσθηκε ή και καθοδηγήθηκε πνευματικά. Ο Ινδουισμός όπως και ο Χριστιανισμός προτείνει ένα πνευματικά καθοδικό κόσμο (ή ανοδικό ανάλογα την θέαση) που θα φτάσει στο τέλος όταν ο Kalki, το δέκατο avatar του Visnu, ο καταστροφέας του σκότους, θα έρθει από τον παράδεισο πάνω σε άσπρο άλογο να τερματίσει αυτή την εποχή και να ξεκινήσει μία νέα πιο φωτεινή.
Με τον αμείωτο και εκθετικό ρυθμό της τεχνολογικής -και άρα κοινωνικής ανάπτυξης (αυτό δείχνει η αύξηση του πληθυσμού που μάλιστα είναι εκθετική έως τώρα)- ειδικά μετά την βιομηχανική επανάσταση πολλοί φιλόσοφοι άρχισαν εκ νέου να αναρωτιούνται ποιος είναι ο σκοπός του κόσμου. Που μας οδηγεί σε τελική ανάλυση η τεχνολογική πρόοδος; Οι ομοιότητες μεταξύ της κοσμικής επιστημονικής τελεολογίας του φουτουριστή Ray Kurzweil ο οποίος εισήγαγε την θεωρία της «τεχνολογικής ιδιομορφίας» ή "technological singularity", και της πνευματικής εξελικτικής τελεο� �ογίας (του εσωτερικού ανατολικού Χριστιανισμού για παράδειγμα), εγείρουν κάποια ενδιαφέροντα ερωτήματα.
Έχετε κατά νου πως οι εσωτερικές αναγνώσεις της θεολογικής εσχατολογίας έχουν διάφορες αμφίσημες και αντιφατικές ερμηνείες ανάλογα με το συνειδησιακό επίπεδο θέασης. Κι έτσι λόγου χάριν μία τελεολογία εσχατολογική, ερμηνεύεται και ως πέρας και ως αεί αυτό-εκπληρούμενη. Για παράδειγμα υπάρχει μόνιμη διαμάχη μεταξύ των μελετητών για το ποια πράγματα υπονοεί ο Ιωάννης στην Αποκάλυψη ότι έγιναν και ποια θα ξαναγίνουν. Ή ποιο είναι το ποσοστό που θα ερμηνευθεί κάτι ως σύμβολο ή πραγματική εικόνα; Η ανθρώπινη συνείδηση έχει ιστορικά επιδείξει ένα σθένος να ορίζει όρια κι έπειτα όταν έρθει η ώρα να τα καταλύει. Εν τέλει η ερμηνεία της πραγματικότητας δεν είναι παρά θέμα συναίνεσης και η όποια τελεολογία αναγκαστικά και αναπόδραστα μιλά για κάτι μετά το πέρας.
Ο όρος singularity εν γένει αναφέρεται σε ένα γεγονός ή μία σειρά γεγονότων που θα αλλάξουν την κοινωνία σε σημείο που δεν θα είναι πλέον αναγνωρίσιμη. Το ποιο ή ποια θα είναι αυτά τα γεγονότα και αν θα τα δούμε ποτέ ανήκουν ναι μεν στη σφαίρα των εικασιών, αλλά δεν είναι έξω από τη σφαίρα του πιθανού. Η ίδια η φύση του όρου singularity κάνει σχεδόν αδύνατη τη πρόβλεψη για το τι επακολουθεί μετά την λεγόμενη «στιγμή». Όσο πιο κοντά είναι αυτή τόσο πιο δύσκολο γίνεται να συναχθεί και να προβληθεί από την σύγχρονη κοινωνία, μία πιθανή μελλοντική εικόν� � της ιδίας.
Το singularity είναι πολύ συχνά αντικείμενο συζήτησης στους μετανθρωπισμικούς κύκλους. Άλλωστε το ίδιο το χρονικό παράθυρο ή «η στιγμή», που εννοεί αυτή η αλλαγή, περιγράφεται από πολλούς ως το πέρασμα από την ανθρωπότητα στην μετα-ανθρωπότητα. Η κουβέντα μπορεί πλέον να εξελίσσεται φιλοσοφικά, αλλά η ιδέα είχε ξεκινήσει με στενές αναφορές στην τεχνολογική πρόοδο (Vernor Vinge και Ray Kurzweil) και το πώς είναι δυνατόν αυτή να επηρεάσει την ανθρώπινη φύση και ζωή.
Η παρατήρηση πως αφού η τεχνολογική πρόοδος έχει αυξανόμενο ρυθμό και άρα κάποια στιγμή η τεχνητή ευφυΐα θα ξεπεράσει την ανθρώπινη, ήταν που ήγειρε τον αρχικό προβληματισμό. Βέβαια θα μου επιτρέψετε να πω εδώ με την πάλαι ποτέ ακαδημαϊκή μου ιδιότητα, πως όσοι μιλούν για την τεχνητή νοημοσύνη έτσι, έχουν υπόψιν τους το αντίστοιχο ομώνυμο έργο του Spielberg και τίποτε παραπάνω. Η απόστάση μεταξύ αυτών που φαντάζονται ότι έχει κατακτήσει η επιστήμη και της πραγματικότητα αυτής, είναι τεράστια. Φυσικά όμως και δεν θα πρέπει να παίρνουμε ελαφρ ά τις ενοράσεις και τις φαντασιώσεις των δημιουργών sci fi και τους καλλιτέχνες γενικά. Άλλωστε όχι μόνο έχουν εμπνεύσει σε πλείστες περιπτώσεις τους επιστήμονες αλλά έχουν και την κακή συνήθεια να επαληθεύονται. Πολύ συχνά άλλωστε η κουβέντα για το singularity φέρνει αναφορές από τους μεγάλους Αrthur Clarke, Isaac Asimov, Philip Dick, William Gibson, George Orwell κ.α οι οποίοι είτε έμμεσα είτε άμεσα έχουν γράψει σχετικά.
Παρόλο που στον αυθεντικό του ορισμό ο όρος singularity επικεντρώθηκε από τους πιο διάσημους συγγραφείς στην πιθανότητα δημιουργίας μίας υπερνοημοσύνης, άλλοι συγγραφείς αλλά και σκεπτόμενοι άνθρωποι από ένα σημείο κι έπειτα τον χρησιμοποίησαν για να περιγράψουν γενικότερα αλλαγές που μπορεί να επιφέρει στον άνθρωπο η συσσωρευμένη του γνώση είτε σε σχέση με την τεχνολογία είτε ακόμη και σε μία πιο γενική συζήτηση σε σχέση με την συνείδηση του. Πως θα είναι ο μετα-άνθρωπος που θα χρησιμοποιήσει την τεχνολογία για να ενισχυθεί σωματικά ; Πως θα εξελιχθεί η συνείδηση η ατομική –αλλά και η κοινωνική- αν υπάρχει η δυνατότητα ενίσχυσης της μνήμης με chips ή αν ακόμη μπορεί κάποιος να κάνει upload σε ένα net όλες του τις μνήμες; Πως θα εξελιχθεί η ιστορία στο πιθανό νέο της επίτευξης ενός διαστρικού ταξιδιού ή ενός ταξιδιού στο χρόνο; Πως θα είναι η κοινωνία που θα έχει ως βασικό πόρο την τεχνολογία και όχι το χρήμα;
Το singularity είναι η υπόθεση της κατάληξης μίας διαδικασίας που έχουμε περιγράψει στον αυτό χώρο ως η σύμπτυξη του εξελικτικού χρόνου. Η πρόταση της σύμπτυξης του εξελικτικού χρόνου έχει να κάνει με την πολύ απλή παρατήρηση ότι βιολογικά ανθρωπολογικά και πολιτισμικά η εξέλιξη επιταχύνεται. Χρειάστηκαν κάποια δισεκατομμύρια χρόνια για να σχηματιστεί ζωή. Κάποια εκατομμύρια για να διαμορφωθούν τα ανθρωποειδή. Μία εκατοστή χιλιάδες για την ανθρωπότητα. Δέκα χιλιάρικα για γεωργία, μερικές εκατοντάδες για επιστημονική επανάσταση, και κ αμιά δύο αιώνες για την βιομηχανική.
Ο εξελικτικός χρόνος πλέον έχει αρχίσει να γίνεται παρατηρήσιμος στη διάρκεια της ζωής μας. Και η τεχνολογία ως πλέον μεγάλο κομμάτι της καθημερινότητα μας έχει επιφέρει αλλαγές πολιτισμικές και κοινωνικές που δεν είμαστε σε θέση να αξιολογήσουμε. Αλλαγές που επηρεάζουν την διασυνδετικότητα των προσωπικών στιγμών μεταξύ των υποκειμένων και εν τέλει την ίδια την φύση της κοινωνικής συνείδησης. Ποιος θα μπορούσε να φανταστεί ότι το αποτελέσμα των διεργασιών τις ανθρώπινης σκέψης ως ρευστή πληροφορία θα μπορούσε να σωθεί, να τηλεμετα� �ερθεί ή και να αναμεταδοθεί (πχ κινητά, tv, Η/Υ ) σε ένα μεγάλο κοινό πριν μερικούς αιώνες; Η υποτιθέμενη γραμμική εξέλιξη της ιστορίας συσσωρευτικά, φαίνεται να οδηγεί την ιδία σε μία «κατάρρευση» ή ένα νέο χρονικό σημείο αναφοράς που θα την εκτονώσει. Δε θα μιλάμε ας πούμε πλέον για πΧ και μΧ αλλά για προ-μετά κάποιου άλλου ορόσημου.
Είναι άξιον αναφοράς το γεγονός ότι κάθε άλμα συνείδησης στην ιστορία της ανθρωπότητας, κάθε μεγάλη τεχνολογική κατάκτηση, κάθε μεγάλη καταστροφή και γενικά κάθε μεγάλη αλλαγή μπορεί να θεωρηθεί ένα τοπικό singularity point. Μόνο που έως και τους πρόσφατους αιώνες οι αλλαγές που επηρέαζαν την ιστορία είχαν περιορισμένο εύρος λόγω του ότι δεν αναφέρονταν σε όλη τη γεωγραφία και σε όλες τις κουλτούρες-ιστορίες. Με την συσσώρευση της πληροφορίας, της ιστορίας και της γνώσης στα χέρια όλο και περισσοτέρων η διασυνδετικότητα μεταξύ των ιστορι κών στιγμών αλλά και των ανθρώπων πολλαπλασιάστηκε, όπως πολλαπλασιάστηκαν και οι ίδιοι. Τα συμβάντα πλέον μπορούν αλυσιδωτά να προκαλέσουν μεγαλύτερες επιπτώσεις. Μία κρίση στην ανατολή προκαλεί διεθνές επεισόδιο. Η πτώχευση μιας χώρας μπορεί να βυθίσει την παγκόσμια οικονομία σε ύφεση.
Μέσω των νέων γνώσεων που φέρνει στο φως η επιστήμη, μέσω της πρόσβασης του ανθρώπου πλέον σε όλη την γεωγραφία, σε όλη την ιστορία, και σε όλες τις παραδόσεις γίνεται τους τελευταίους αιώνες όλο και πιο φανερό, πως οι τελευταίες όπως και οι θρησκείες, οι γνώσεις, οι διαπροσωπικές σχέσεις, το κοινωνικό πλαίσιο, οι θεσμοί αλλά και η βιολογία του πλανήτη, η βιολογία του σώματος και η βιολογία του εγκεφάλου παίζουν το δικό τους ρόλο στο πως διαμορφώνει ο ίδιος μία εικόνα για τον κόσμο, πως τον ερμηνεύει και εν τέλει πως λειτουργεί η συνείδηση τ ου. Παίζουν επίσης ρόλο στο πως αντιλαμβάνεται το χρόνο, το θείο και την ύπαρξη. Στο πως αντιλαμβάνεται το είναι.
Ο άνθρωπος που κατανοεί το Είναι, είναι για τον Χάιντεγκερ ένα ον, που είναι αυτό που είναι, συν τη δυνατότητά του να γίνει κάτι που ακόμα δεν είναι. Είναι δηλαδή ένα ον μπροστά από τον εαυτό του, ενα ον καθ' υπέρβαση, που στοχεύοντας πέρα από αυτό που είναι, επιδιώκει να γίνει αυτό που δεν είναι ακόμα. Οι διεργασίες που λαμβάνουν χώρα για την μεταστοιχείωση του, αλλάζουν και την ίδια αντίληψη αυτού που είναι, για αυτό που είναι (είτε αυτό είναι ο εαυτός, είτε ο κόσμος, είτε και τα δύο μαζί). Οι διεργασίες φυσικά υπονοούν χρόνο. Χρόνο ως κίνηση � � χρόνο βιολογικό. Σε άλλα άρθρα αναφερθήκαμε στην ανάδυσης συνείδησης μέσα από το χάος που προσπαθεί να αυτοπροσδιοριστεί μέσω διαδικασίας που μπορεί να παρομοιαστεί με ονειροφαντασία. Αυτό είναι η ιστορία και ο χρόνος. Η έξοδος από τη ομοιομορφία του χάους δλδ η έξοδος του λεπτοφυούς υποκβαντικού υποβάθρου στην πιο στέρεη υλοενέργεια και η συνείδηση που γεννιέται υποκείμενη στις συνεχείς αλλαγές.
Επόμενο της συνειδητοποίησης όλων των παραπάνω ήταν και είναι η ανάδυση του υπερουμανισμού, των εξτροπιανών, ανθρώπων όπως ο Terence McKenna αλλά και όρων όπως transhumanism (υπερανθρωπισμός), postgenderism (την μη ύπαρξη φύλλων λόγω τεχνητής αναπαραγωγής), Biological immortality (βιολογική αθανασία). Επόμενη επίσης ήταν η επικαιροποίηση τελεολογικών και αποκαλυψιακών καταστάσεων μέσα από τα μάτια του σήμερα.
Ο διάλογος που γίνεται στη διαδικασία απάντησης των φιλοσοφικών οντολογικών ερωτημάτων εκσυγχρονίστηκε με επιστημονικοφανείς όρους όπως «ιδιομορφία συνείδησης» ή "consciousness singularity". Όροι δανεικοί από την αστρονομία - φυσική. Στην αστρονομία-φυσική το singularity αναφέρεται στην μέγιστη καμπυλότητα του κέντρου μίας μαύρης τρύπας. Είναι η μοναδικότητα και ταυτόχρονα ανωμαλία ενός μηδενικού σημείου με άπειρη βαρύτητα στο χωροχρόνο όπου η γνωστοί νόμοι παύουν να ισχύουν και η ροή του χρόνου δεν μπορεί να είναι η ίδια. Η εκφυγή αυτή απ ό την ομοιομορφία αν προβληθεί κατά παρόμοιο τρόπο στη φιλοσοφία, δηλώνει την κατάλυση της συναινετικής πραγματικότητας. Εκεί που άρρεται η παλαιά σχέση μεταξύ αιτίου και αιτιατού, εκεί η έως τότε κραταιά αιτιοκρατία καταρρέει για να πάρει τη θέση της μία νέα οντολογική προσέγγιση.
Ο βιολόγος Τζούλιαν Χάξλευ εφηύρε τον όρο υπερουμανισμό για να περιγράψει την ιδέα ότι πρέπει να χρησιμοποιήσουμε την τεχνολογία ώστε να υπερβούμε τους περιορισμούς των σωμάτων και των εγκεφάλων μας. Ο Χάξλευ πίστευε ότι το ανθρώπινο είδος μπορεί να υπερβεί την φύση του και τον ίδιο του τον εαυτό μέσω αυτού που ονόμαζε «εξελικτικός ουμανισμός».
Μισό αιώνα μετά παρατηρούμε ότι μιλάμε για μία πραγματική πιθανότητα. Οι επιλογές που θα κάνουμε σήμερα θα καθορίσουν τον άνθρωπο του αύριο. Οι εξτροπιανοί (η εξτροπία ορίζεται σαν το αντίθετο της εντροπίας), οι σκληροί υπερουμανιστές της εποχής μας, προφητεύουν με αλχημιστικούς όρους την μεταστοιχείωση του ανθρώπου μέσω τις τεχνολογίας. Σαν άλλοι μιλενάριοι ζηλωτές, μίας νέας εποχής, μιλούν για την νέα προφητεία που αφορά την επερχόμενη μοναδικότητα και το ριζικό μετασχηματισμό του ανθρώπου από την ένωση του με την μηχανή. Οι θεοσοφι στές μέσω του κινήματος Zeitgeist προτείνουν μία κοινωνία βασισμένη πλέον σε ένα μοντέλο που θα λαμβάνει υπόψιν τα resources (οικολογία, έλεγχος πληθυσμού) και θα δίνει πρωτεύοντα ρόλο στην τεχνολογία που θα υπηρετεί τον άνθρωπο.
Φαίνεται όντως η τεχνολογία να υποκαθιστά στις συνειδήσεις την θρησκεία όλο και περισσότερο καθώς εμφανίζεται αποτελεσματικότερη στην ικανοποίηση των προσδοκιών και συνεπέστερη στις υποσχέσεις. Ακόμη και στα περί αθανασίας. Τουλάχιστον στα μάτια των αδαών. Αυτό από μόνο δε στερεί από κανέναν το δικαίωμα να συνεχίσει να εξασκεί τα θρησκευτικά του καθήκοντα αν αυτό τον βολεύει και τον ικανοποιεί. Άλλωστε κανένας μεγάλος δάσκαλος δεν τάχθηκε κατά της τεχνολογίας. Αυτό το κάνανε συνήθως τα παπαδαριά τους.
Το σημαντικό εν τέλει στην επιθυμία μας για χρήση της τεχνολογίας, είναι να μην είναι αντίστοιχη των θεολογικών εργαλείων που συχνά οδήγησαν στον υλισμό, την εξουσιομανία και τη αλαζονεία. Αυτό σημαίνει ότι οφείλουμε να είμαστε έτοιμοι να παραμερίσουμε όσους προσδοκούν μέσω αποκαλυψιακών τερατωδιών να κεφαλοποιήσουν τις όποιες αλλαγές προς όφελος τους. Είτε πρόκειται για ένα τεχνολογικό singularity είτε μόνο για συνειδησιακό. Άλλωστε το ένα είναι άρρηκτα δεμένο με το άλλο, λόγω του «κοινωνικοιστορικού» που λέει και ο Κάστορας. Και στο τ έλος τέλος, το "κοινωνικοιστορικό" ως αδιαίρετο δίπολο υπερβαίνει εξ'ορισμού την παγίδα δημιουργίας τέτοιων αξιωμάτων τύπου singularity. Αλλά αυτά ίσως κάποια άλλη φορά...
Το ερώτημα του έσχατου σκοπού, ή του τέλους, είναι μεγάλης σημασίας για την φιλοσοφία και την θεολογία-θρησκεία καθώς η κατανόηση μίας οποιαδήποτε προόδου ή ακολουθίας προσδοκά την προϋπόθεση ενός καλύτερου τέλους. Με αυτό τον τρόπο γίνεται κατανοητό πως η τελεολογία ενός φιλοσόφου και η σύλληψη του σκοπού του κόσμου είναι σημαντικά συσχετισμένη με τις προθέσεις και τους στόχους του ίδιου.
Ο George Hegel είχε σημαντική επίδραση στο πως διαμορφώθηκε η δυτική σκέψη όσον αφορά έναν οικουμενικό σκοπό ή μία τελεολογία, με τα γραπτά του σχετικά με το WeltGeist δηλαδή το παγκόσμιο πνεύμα, που διαλεκτικά μεταφέρει την ανθρώπινη ιστορία προς κάποια καταληκτική τελειότητα. (Το αν αυτή είναι η αταξική κοινωνία του Marx ή η παγκόσμια φιλελεύθερη δημοκρατία του Kojeve ή κάτι άλλο είναι θέμα φιλοσοφικών διαμαχών – πάντως θα ήταν ενδιαφέρον απέναντι σε αυτό το κέρμα με δύο όψεις να προσεγγίσουμε και τις προτάσεις για το «το κάτι άλλο» κάποια στιγμή). � �ι θρησκευτικές διδαχές επίσης γενικά εμπλέκουν την ιδέα κάποιου τελικού σκοπού για την ανθρωπότητα, για τον οποίο αυτή δημιουργήθηκε και προσανατολίσθηκε ή και καθοδηγήθηκε πνευματικά. Ο Ινδουισμός όπως και ο Χριστιανισμός προτείνει ένα πνευματικά καθοδικό κόσμο (ή ανοδικό ανάλογα την θέαση) που θα φτάσει στο τέλος όταν ο Kalki, το δέκατο avatar του Visnu, ο καταστροφέας του σκότους, θα έρθει από τον παράδεισο πάνω σε άσπρο άλογο να τερματίσει αυτή την εποχή και να ξεκινήσει μία νέα πιο φωτεινή.
Με τον αμείωτο και εκθετικό ρυθμό της τεχνολογικής -και άρα κοινωνικής ανάπτυξης (αυτό δείχνει η αύξηση του πληθυσμού που μάλιστα είναι εκθετική έως τώρα)- ειδικά μετά την βιομηχανική επανάσταση πολλοί φιλόσοφοι άρχισαν εκ νέου να αναρωτιούνται ποιος είναι ο σκοπός του κόσμου. Που μας οδηγεί σε τελική ανάλυση η τεχνολογική πρόοδος; Οι ομοιότητες μεταξύ της κοσμικής επιστημονικής τελεολογίας του φουτουριστή Ray Kurzweil ο οποίος εισήγαγε την θεωρία της «τεχνολογικής ιδιομορφίας» ή "technological singularity", και της πνευματικής εξελικτικής τελεο� �ογίας (του εσωτερικού ανατολικού Χριστιανισμού για παράδειγμα), εγείρουν κάποια ενδιαφέροντα ερωτήματα.
Έχετε κατά νου πως οι εσωτερικές αναγνώσεις της θεολογικής εσχατολογίας έχουν διάφορες αμφίσημες και αντιφατικές ερμηνείες ανάλογα με το συνειδησιακό επίπεδο θέασης. Κι έτσι λόγου χάριν μία τελεολογία εσχατολογική, ερμηνεύεται και ως πέρας και ως αεί αυτό-εκπληρούμενη. Για παράδειγμα υπάρχει μόνιμη διαμάχη μεταξύ των μελετητών για το ποια πράγματα υπονοεί ο Ιωάννης στην Αποκάλυψη ότι έγιναν και ποια θα ξαναγίνουν. Ή ποιο είναι το ποσοστό που θα ερμηνευθεί κάτι ως σύμβολο ή πραγματική εικόνα; Η ανθρώπινη συνείδηση έχει ιστορικά επιδείξει ένα σθένος να ορίζει όρια κι έπειτα όταν έρθει η ώρα να τα καταλύει. Εν τέλει η ερμηνεία της πραγματικότητας δεν είναι παρά θέμα συναίνεσης και η όποια τελεολογία αναγκαστικά και αναπόδραστα μιλά για κάτι μετά το πέρας.
Singularity
Ο όρος singularity εν γένει αναφέρεται σε ένα γεγονός ή μία σειρά γεγονότων που θα αλλάξουν την κοινωνία σε σημείο που δεν θα είναι πλέον αναγνωρίσιμη. Το ποιο ή ποια θα είναι αυτά τα γεγονότα και αν θα τα δούμε ποτέ ανήκουν ναι μεν στη σφαίρα των εικασιών, αλλά δεν είναι έξω από τη σφαίρα του πιθανού. Η ίδια η φύση του όρου singularity κάνει σχεδόν αδύνατη τη πρόβλεψη για το τι επακολουθεί μετά την λεγόμενη «στιγμή». Όσο πιο κοντά είναι αυτή τόσο πιο δύσκολο γίνεται να συναχθεί και να προβληθεί από την σύγχρονη κοινωνία, μία πιθανή μελλοντική εικόν� � της ιδίας.
Το singularity είναι πολύ συχνά αντικείμενο συζήτησης στους μετανθρωπισμικούς κύκλους. Άλλωστε το ίδιο το χρονικό παράθυρο ή «η στιγμή», που εννοεί αυτή η αλλαγή, περιγράφεται από πολλούς ως το πέρασμα από την ανθρωπότητα στην μετα-ανθρωπότητα. Η κουβέντα μπορεί πλέον να εξελίσσεται φιλοσοφικά, αλλά η ιδέα είχε ξεκινήσει με στενές αναφορές στην τεχνολογική πρόοδο (Vernor Vinge και Ray Kurzweil) και το πώς είναι δυνατόν αυτή να επηρεάσει την ανθρώπινη φύση και ζωή.
Η παρατήρηση πως αφού η τεχνολογική πρόοδος έχει αυξανόμενο ρυθμό και άρα κάποια στιγμή η τεχνητή ευφυΐα θα ξεπεράσει την ανθρώπινη, ήταν που ήγειρε τον αρχικό προβληματισμό. Βέβαια θα μου επιτρέψετε να πω εδώ με την πάλαι ποτέ ακαδημαϊκή μου ιδιότητα, πως όσοι μιλούν για την τεχνητή νοημοσύνη έτσι, έχουν υπόψιν τους το αντίστοιχο ομώνυμο έργο του Spielberg και τίποτε παραπάνω. Η απόστάση μεταξύ αυτών που φαντάζονται ότι έχει κατακτήσει η επιστήμη και της πραγματικότητα αυτής, είναι τεράστια. Φυσικά όμως και δεν θα πρέπει να παίρνουμε ελαφρ ά τις ενοράσεις και τις φαντασιώσεις των δημιουργών sci fi και τους καλλιτέχνες γενικά. Άλλωστε όχι μόνο έχουν εμπνεύσει σε πλείστες περιπτώσεις τους επιστήμονες αλλά έχουν και την κακή συνήθεια να επαληθεύονται. Πολύ συχνά άλλωστε η κουβέντα για το singularity φέρνει αναφορές από τους μεγάλους Αrthur Clarke, Isaac Asimov, Philip Dick, William Gibson, George Orwell κ.α οι οποίοι είτε έμμεσα είτε άμεσα έχουν γράψει σχετικά.
Παρόλο που στον αυθεντικό του ορισμό ο όρος singularity επικεντρώθηκε από τους πιο διάσημους συγγραφείς στην πιθανότητα δημιουργίας μίας υπερνοημοσύνης, άλλοι συγγραφείς αλλά και σκεπτόμενοι άνθρωποι από ένα σημείο κι έπειτα τον χρησιμοποίησαν για να περιγράψουν γενικότερα αλλαγές που μπορεί να επιφέρει στον άνθρωπο η συσσωρευμένη του γνώση είτε σε σχέση με την τεχνολογία είτε ακόμη και σε μία πιο γενική συζήτηση σε σχέση με την συνείδηση του. Πως θα είναι ο μετα-άνθρωπος που θα χρησιμοποιήσει την τεχνολογία για να ενισχυθεί σωματικά ; Πως θα εξελιχθεί η συνείδηση η ατομική –αλλά και η κοινωνική- αν υπάρχει η δυνατότητα ενίσχυσης της μνήμης με chips ή αν ακόμη μπορεί κάποιος να κάνει upload σε ένα net όλες του τις μνήμες; Πως θα εξελιχθεί η ιστορία στο πιθανό νέο της επίτευξης ενός διαστρικού ταξιδιού ή ενός ταξιδιού στο χρόνο; Πως θα είναι η κοινωνία που θα έχει ως βασικό πόρο την τεχνολογία και όχι το χρήμα;
Το singularity είναι η υπόθεση της κατάληξης μίας διαδικασίας που έχουμε περιγράψει στον αυτό χώρο ως η σύμπτυξη του εξελικτικού χρόνου. Η πρόταση της σύμπτυξης του εξελικτικού χρόνου έχει να κάνει με την πολύ απλή παρατήρηση ότι βιολογικά ανθρωπολογικά και πολιτισμικά η εξέλιξη επιταχύνεται. Χρειάστηκαν κάποια δισεκατομμύρια χρόνια για να σχηματιστεί ζωή. Κάποια εκατομμύρια για να διαμορφωθούν τα ανθρωποειδή. Μία εκατοστή χιλιάδες για την ανθρωπότητα. Δέκα χιλιάρικα για γεωργία, μερικές εκατοντάδες για επιστημονική επανάσταση, και κ αμιά δύο αιώνες για την βιομηχανική.
Ο εξελικτικός χρόνος πλέον έχει αρχίσει να γίνεται παρατηρήσιμος στη διάρκεια της ζωής μας. Και η τεχνολογία ως πλέον μεγάλο κομμάτι της καθημερινότητα μας έχει επιφέρει αλλαγές πολιτισμικές και κοινωνικές που δεν είμαστε σε θέση να αξιολογήσουμε. Αλλαγές που επηρεάζουν την διασυνδετικότητα των προσωπικών στιγμών μεταξύ των υποκειμένων και εν τέλει την ίδια την φύση της κοινωνικής συνείδησης. Ποιος θα μπορούσε να φανταστεί ότι το αποτελέσμα των διεργασιών τις ανθρώπινης σκέψης ως ρευστή πληροφορία θα μπορούσε να σωθεί, να τηλεμετα� �ερθεί ή και να αναμεταδοθεί (πχ κινητά, tv, Η/Υ ) σε ένα μεγάλο κοινό πριν μερικούς αιώνες; Η υποτιθέμενη γραμμική εξέλιξη της ιστορίας συσσωρευτικά, φαίνεται να οδηγεί την ιδία σε μία «κατάρρευση» ή ένα νέο χρονικό σημείο αναφοράς που θα την εκτονώσει. Δε θα μιλάμε ας πούμε πλέον για πΧ και μΧ αλλά για προ-μετά κάποιου άλλου ορόσημου.
Είναι άξιον αναφοράς το γεγονός ότι κάθε άλμα συνείδησης στην ιστορία της ανθρωπότητας, κάθε μεγάλη τεχνολογική κατάκτηση, κάθε μεγάλη καταστροφή και γενικά κάθε μεγάλη αλλαγή μπορεί να θεωρηθεί ένα τοπικό singularity point. Μόνο που έως και τους πρόσφατους αιώνες οι αλλαγές που επηρέαζαν την ιστορία είχαν περιορισμένο εύρος λόγω του ότι δεν αναφέρονταν σε όλη τη γεωγραφία και σε όλες τις κουλτούρες-ιστορίες. Με την συσσώρευση της πληροφορίας, της ιστορίας και της γνώσης στα χέρια όλο και περισσοτέρων η διασυνδετικότητα μεταξύ των ιστορι κών στιγμών αλλά και των ανθρώπων πολλαπλασιάστηκε, όπως πολλαπλασιάστηκαν και οι ίδιοι. Τα συμβάντα πλέον μπορούν αλυσιδωτά να προκαλέσουν μεγαλύτερες επιπτώσεις. Μία κρίση στην ανατολή προκαλεί διεθνές επεισόδιο. Η πτώχευση μιας χώρας μπορεί να βυθίσει την παγκόσμια οικονομία σε ύφεση.
Μέσω των νέων γνώσεων που φέρνει στο φως η επιστήμη, μέσω της πρόσβασης του ανθρώπου πλέον σε όλη την γεωγραφία, σε όλη την ιστορία, και σε όλες τις παραδόσεις γίνεται τους τελευταίους αιώνες όλο και πιο φανερό, πως οι τελευταίες όπως και οι θρησκείες, οι γνώσεις, οι διαπροσωπικές σχέσεις, το κοινωνικό πλαίσιο, οι θεσμοί αλλά και η βιολογία του πλανήτη, η βιολογία του σώματος και η βιολογία του εγκεφάλου παίζουν το δικό τους ρόλο στο πως διαμορφώνει ο ίδιος μία εικόνα για τον κόσμο, πως τον ερμηνεύει και εν τέλει πως λειτουργεί η συνείδηση τ ου. Παίζουν επίσης ρόλο στο πως αντιλαμβάνεται το χρόνο, το θείο και την ύπαρξη. Στο πως αντιλαμβάνεται το είναι.
Ο άνθρωπος που κατανοεί το Είναι, είναι για τον Χάιντεγκερ ένα ον, που είναι αυτό που είναι, συν τη δυνατότητά του να γίνει κάτι που ακόμα δεν είναι. Είναι δηλαδή ένα ον μπροστά από τον εαυτό του, ενα ον καθ' υπέρβαση, που στοχεύοντας πέρα από αυτό που είναι, επιδιώκει να γίνει αυτό που δεν είναι ακόμα. Οι διεργασίες που λαμβάνουν χώρα για την μεταστοιχείωση του, αλλάζουν και την ίδια αντίληψη αυτού που είναι, για αυτό που είναι (είτε αυτό είναι ο εαυτός, είτε ο κόσμος, είτε και τα δύο μαζί). Οι διεργασίες φυσικά υπονοούν χρόνο. Χρόνο ως κίνηση � � χρόνο βιολογικό. Σε άλλα άρθρα αναφερθήκαμε στην ανάδυσης συνείδησης μέσα από το χάος που προσπαθεί να αυτοπροσδιοριστεί μέσω διαδικασίας που μπορεί να παρομοιαστεί με ονειροφαντασία. Αυτό είναι η ιστορία και ο χρόνος. Η έξοδος από τη ομοιομορφία του χάους δλδ η έξοδος του λεπτοφυούς υποκβαντικού υποβάθρου στην πιο στέρεη υλοενέργεια και η συνείδηση που γεννιέται υποκείμενη στις συνεχείς αλλαγές.
Επόμενο της συνειδητοποίησης όλων των παραπάνω ήταν και είναι η ανάδυση του υπερουμανισμού, των εξτροπιανών, ανθρώπων όπως ο Terence McKenna αλλά και όρων όπως transhumanism (υπερανθρωπισμός), postgenderism (την μη ύπαρξη φύλλων λόγω τεχνητής αναπαραγωγής), Biological immortality (βιολογική αθανασία). Επόμενη επίσης ήταν η επικαιροποίηση τελεολογικών και αποκαλυψιακών καταστάσεων μέσα από τα μάτια του σήμερα.
Ο διάλογος που γίνεται στη διαδικασία απάντησης των φιλοσοφικών οντολογικών ερωτημάτων εκσυγχρονίστηκε με επιστημονικοφανείς όρους όπως «ιδιομορφία συνείδησης» ή "consciousness singularity". Όροι δανεικοί από την αστρονομία - φυσική. Στην αστρονομία-φυσική το singularity αναφέρεται στην μέγιστη καμπυλότητα του κέντρου μίας μαύρης τρύπας. Είναι η μοναδικότητα και ταυτόχρονα ανωμαλία ενός μηδενικού σημείου με άπειρη βαρύτητα στο χωροχρόνο όπου η γνωστοί νόμοι παύουν να ισχύουν και η ροή του χρόνου δεν μπορεί να είναι η ίδια. Η εκφυγή αυτή απ ό την ομοιομορφία αν προβληθεί κατά παρόμοιο τρόπο στη φιλοσοφία, δηλώνει την κατάλυση της συναινετικής πραγματικότητας. Εκεί που άρρεται η παλαιά σχέση μεταξύ αιτίου και αιτιατού, εκεί η έως τότε κραταιά αιτιοκρατία καταρρέει για να πάρει τη θέση της μία νέα οντολογική προσέγγιση.
Ο βιολόγος Τζούλιαν Χάξλευ εφηύρε τον όρο υπερουμανισμό για να περιγράψει την ιδέα ότι πρέπει να χρησιμοποιήσουμε την τεχνολογία ώστε να υπερβούμε τους περιορισμούς των σωμάτων και των εγκεφάλων μας. Ο Χάξλευ πίστευε ότι το ανθρώπινο είδος μπορεί να υπερβεί την φύση του και τον ίδιο του τον εαυτό μέσω αυτού που ονόμαζε «εξελικτικός ουμανισμός».
Μισό αιώνα μετά παρατηρούμε ότι μιλάμε για μία πραγματική πιθανότητα. Οι επιλογές που θα κάνουμε σήμερα θα καθορίσουν τον άνθρωπο του αύριο. Οι εξτροπιανοί (η εξτροπία ορίζεται σαν το αντίθετο της εντροπίας), οι σκληροί υπερουμανιστές της εποχής μας, προφητεύουν με αλχημιστικούς όρους την μεταστοιχείωση του ανθρώπου μέσω τις τεχνολογίας. Σαν άλλοι μιλενάριοι ζηλωτές, μίας νέας εποχής, μιλούν για την νέα προφητεία που αφορά την επερχόμενη μοναδικότητα και το ριζικό μετασχηματισμό του ανθρώπου από την ένωση του με την μηχανή. Οι θεοσοφι στές μέσω του κινήματος Zeitgeist προτείνουν μία κοινωνία βασισμένη πλέον σε ένα μοντέλο που θα λαμβάνει υπόψιν τα resources (οικολογία, έλεγχος πληθυσμού) και θα δίνει πρωτεύοντα ρόλο στην τεχνολογία που θα υπηρετεί τον άνθρωπο.
Φαίνεται όντως η τεχνολογία να υποκαθιστά στις συνειδήσεις την θρησκεία όλο και περισσότερο καθώς εμφανίζεται αποτελεσματικότερη στην ικανοποίηση των προσδοκιών και συνεπέστερη στις υποσχέσεις. Ακόμη και στα περί αθανασίας. Τουλάχιστον στα μάτια των αδαών. Αυτό από μόνο δε στερεί από κανέναν το δικαίωμα να συνεχίσει να εξασκεί τα θρησκευτικά του καθήκοντα αν αυτό τον βολεύει και τον ικανοποιεί. Άλλωστε κανένας μεγάλος δάσκαλος δεν τάχθηκε κατά της τεχνολογίας. Αυτό το κάνανε συνήθως τα παπαδαριά τους.
Το σημαντικό εν τέλει στην επιθυμία μας για χρήση της τεχνολογίας, είναι να μην είναι αντίστοιχη των θεολογικών εργαλείων που συχνά οδήγησαν στον υλισμό, την εξουσιομανία και τη αλαζονεία. Αυτό σημαίνει ότι οφείλουμε να είμαστε έτοιμοι να παραμερίσουμε όσους προσδοκούν μέσω αποκαλυψιακών τερατωδιών να κεφαλοποιήσουν τις όποιες αλλαγές προς όφελος τους. Είτε πρόκειται για ένα τεχνολογικό singularity είτε μόνο για συνειδησιακό. Άλλωστε το ένα είναι άρρηκτα δεμένο με το άλλο, λόγω του «κοινωνικοιστορικού» που λέει και ο Κάστορας. Και στο τ έλος τέλος, το "κοινωνικοιστορικό" ως αδιαίρετο δίπολο υπερβαίνει εξ'ορισμού την παγίδα δημιουργίας τέτοιων αξιωμάτων τύπου singularity. Αλλά αυτά ίσως κάποια άλλη φορά...
Κίνηση Ιδεών
Πηγή: http://www.ramnousia.com/
No comments:
Post a Comment